|
ششم و متوسطه اول
|
||
|
آگاهی انسانی، آگاهی اجتماعی |
مایه ها و جلوه های فرهنگ و تمدن ایران
فرهنگ عصر سـاسـانـی: فـرهنـگ ایـران کهن در دوره ی پادشاهی
خاندان ساسانی درخششی چشمگیر یافت. این خاندان از حدود سال
200 تا حدود سال 650 میلادی یعنی هجوم اعراب، پادشاهی داشت.
در این چهار قرن، فرهنگ بزرگ و شکوهمند ایران بالنده شد و همچون
ستاره ای دنباله دار فروغی خیره کننده یافت. نام شاهان این خاندان،
مانند شاپور بزرگ، نوشیروان و دیگران در داستان ها، نمایشنامه ها و
شعرها نه فقط در ایران، که در اروپا نیز بسیار آمده است.
(شاهنشاهان ساسانی از 224 تا 652 میلادی در ایران سلطنت کردند
و کانون آنها ایالت فارس بود.)
مناسبات ايران و چين: در روزگار پادشـاهی ساسانيـان، ايـران را در
چين برای نخستين بار «پو - سه» خواندند. در روزگار باستان، امپراتور
سلسله ی كان چين كه می خواست بر فرمانروايان كيودوء غلبه كند،
سفيری را به نام چوءكن به دور دست، به كشور دای گه شی (ايران)
فرستاد، زيرا كه گمان می كرد كه قلمرو كيودوء در ميان خاك كان و
سرزمين دای گه شی است. چوءگن در سال 136 پيش از ميلاد از آن
سرزمين كه آنجا را سرزمين باختر (آسيا) می گفتند، بازگشت. با
تحقيق های تازه روشن شده كه دای گه شی همان قوم ايرانی بوده
است. پس از آن پارتها در ايران پادشاهی داشتند. "پارت" در تلفظ چينی
آن به معنی شاه است. خاندان اشكانی امپراتوری پارت را بنياد كرد، و
تاريخدانان آنها را اشك يا اشكانيان خوانده‌اند.
(اشكانيان قريب پانصد سال، از 250 ق. م. تا 226 م. در ايران سلطنت
داشته‌اند. ارشك Arssak ، سرسلسله و مؤسس خاندان اشكانی بود.)
سکه با نقش ارشک اول
در فاصله ی برافتادن خاندان شين (317 - 265 م.) از حكومت، تا
برنشستن خاندان سونگ (479 - 420 م.) در ميانه ی سده ی پنجم
ميلادی، به مدت حدود 200 سال مناسبات ميان ايران و چين معلق ماند،
زيرا كه حكومت چين در دوره پادشاهی خاندان تونگ‌شين (سالهای 317
تا 420 ميلادی)، درگير جنگ خاندان های حاكم شمال و جنوب بود و
بنابراین فرصت پرداختن به مناسبات با غرب (آسيا) را نداشت.
در مقاله ای نوشته شده است كه سفيری از سرزمين ايران يك قلاده
فيل برای پيشكش به امپراتور چين همراه می برد، و مردم خُتن راه را بر
او بستند. اما او سرانجام به چين رسيد. در همان مأخذ می خوانيم كه
ميان چين و ايران در فاصله حدود 60 سال، ده بار سفير مبادله شد. هم
شهر سلوكيه در شرق يونان قديم و هم شهر تيسفون در ايران آباد شده
بود و هر دو صد هزار خانه داشت و طلا و نقره در آنجا بسيار بود. نيز در
اين نوشته آمده كه محصول ايران طلا، نقره، مرجان، كهربا، مرواريد،
ظروف شيشه ای و بلور، انواع فلزها، جيوه، بافته های گلدوزی شده،
پارچه ی نخی، قالی، صندوق و رخت دان و چيزهای گوناگون است.
اينجا هوای گرم دارد، و مردم در خانه ها آب انبار دارند؛ زمين پرسنگ و
ريگزار زياد است، و از چاه با كندن قنات آب می گيرند و آبياری می كنند.
هم در اين سرزمين روييدنی ها و پرنده ها و جانداران از هر گونه فراوانند،
و هميشه زيستگاه چارپايان چون اسب و خر و شتر بوده است؛ و از
حيوان های كمياب، جز فيل و شير، پرنده ای مانند شترمرغ كه
تخم‌های درشتی می گذارد بسيار دارد. اثر ياد شده در باره ی اين
طُرفه ها و شگفتی های ايران شرحی شوق آميز داده است. نيز در
اين منبع چينی از بزرگان حكومتی ايران ياد آمده و نام آنها با آواخوانی
خط چينی نوشته شده است. از رسم عجيب همسری ميان برادر و
خواهر هم، و آيين زرتشت و رسم بيرون گذاشتن جنازه ی مردگان
(كه خوراك پرندگان شود)، و كسانی كه نعش مردگان را به «دخمه»
حمل می كردند- كه از طبقه ی خاصی بودند، گفته شده است.
یکی از گور ــ دخمه ها در ایران
از آن پس، از ميان دوره ی حكومت خاندان های شمالی و جنوبی
چين (سده های پنجم و ششم) تا دوره ی سوئی (خاندانی كه در
سال های 590 تا 620 ميلادی بر چين حكومت راند) روابط سياسی
ايران و چين با يكديگر ادامه داشت و نام سفيرانی كه آمد و شد كردند
در مآخذ چينی و فارسی آمده است. دانشمندان می گويند كه قوانين
دوره ی تانگ (توء) (620 تا 907 ميلادی) چين از ايران و روم اثر
پذيرفته است. مقررات و نظامات دوره ی حكومت نارا - هيان در ژاپن به
نوبه ی خود به الگوی قوانين چين دوره ی تانگ يا توء پرداخته شد، و از
اين رو تأثير ايران ساسانی در فرهنگ قديم ژاپن كم نيست.
دودمان تانگ در چین
بسياری از راهبان كه دين بودا را به چين آوردند، و اين آيين از آنجا به
ژاپن رسيد، ايرانی بودند. قوم دای گه شی (كه در منابع چينی از آن ياد
شده است) همان ايرانيان هستند. در آسيای ميانه، نوشته های قديم
بودایی به زبان تخارا كه زبان قوم ايرانی است به دست آمده است.
كاهنان چينی و از آن ميان هوءگن سانزو و گن‌جوء سانزو به سرزمين
قوم دای گه شی (ايرانيان) رفتند. داروما، بانی فرقه و مكتب ذن بودایی،
ايرانی و از مردم جنوب (غرب آسيا) بود.
چین در دوره ی تانگ
(داروما که در سانسكريت Bodhidharma نامیده می شود. گفته‌اند
كه شاهزاده ای از غرب آسيا بود كه در سده ی ششم ميلادی راه و
رسم بودایی گرفت و مكتب ذن يا عرفان بودایی را به چين آورد. در
باره ی او داستان ها و افسانه هایی بر زبانها است، و از آن ميان اين
كه سالها در كوهستانی دور دست بر تخته سنگی چهار زانو به تفكر
و تربيت نفس نشست، و در نتيجه ی اين رياضت سخت، پاهايش از
كار افتاد. از اين روست كه پيكره هایی كه از او می سازند وی را
نشسته نشان می دهد، با خرقه ای كه سر و شانه هايش را پوشانده
و فقط چهره ی او پيداست. داستانی ديگر می گويد كه داروما در هند
سالهای بسيار را يكسره در ذكر و نيايش گذراند و چشم بر هم ننهاد.
اما شبی پلک های او سنگين شد و به هم آمد و بی اختيار در خوابی
سنگين افتاد. در بامداد كه بيدار شد، از تن آسایی خود و نا آرامی
پلک هایش چنان به خشم آمد كه پلک چشمانش را كند و به زمين
انداخت. اما هماندم آن پلكها به بوته ای بدل شد كه برگ های آن را،
همان چای، چون دم كرد و نوشيد، شب بيداری ها را از آن پس تاب
آورد.)
سلسله ی شكوهمند
دربار ساسانی پر شكوه ترين دستگاه پادشاهی در همه ی جهان
است. پيش تر ياد شد كه، دربار ايران در نهاد دستگاه سلطنت و
نقاشی بهشت در كليسای رم اثر نهاد. بسياری از آيين های درباری
روم از رسم و راه پادشاهی ايران الگو گرفته بود. نقش برجسته ی
چهره‌ها و پيكره‌ها، سلاح، و گلدوزی و بافته های آن روزگار در موزه‌های
اروپای امروز چشم ها را به خود می گيرد.
در اين پرده های نقاشی تخت و كرسی جواهرنشان در بالای اتاق
نموده شده است. اشراف به آسانی نمی توانستند نزديك تخت بروند،
جز آن كه آنها را فرا بخوانند. در كنار راست تخت جواهرنشان افراد
خاندان پادشاهی به انتظار ايستاده‌اند، و پشت سر آنها واليان و اميران
اطراف و نواحی. پس پشت آنها، نوازندگان و خوانندگان و رقاصگان در
سه رديف جای دارند، و در كنار راست تخت مرصّع، جانداران و نگهبانان
ايستاده‌اند. اگر ملازم و پرده دار به كسی اجازه ی باريابی نزد شاه
می داد، او پارچه ای به روی دهان می بست تا مبادا پيشگاه پادشاه
آلوده شود، و پشت پرده زانو می زد تا فرا خوانده شود.
چهره ی خسروپرویز بر اساس سکه های به جا مانده از ساسانیان
زنان در آن روزگار همچون امروز در حرمسرا سر نمی كردند و پايگاه
والا داشتند. اما می گويند كه پادشاهی با فرّ و فرزانه چونان خسرو
پرويز 12000 زن زيبا در كاخش داشت، و با اين همه به «شيرين»
عشق می ورزيد. اما از همان عصر هخامنشيان، همسر نخستين
(و برتر) پادشاه هميشه يكی بود از اشراف زادگان، و همسران ديگر
مقامی پايين تر داشتند.
در دربار ساسانيان، بازدار پايگاهی بلند داشت. نيز در كتابی قديم
نوشته است كه چوگان بازی در ايران پديد آمد. خسرو پرويز پادشاه
ساسانی اين بازی را دوست داشت و هميشه با شيرين و زيبارويان
ديگر به اين بازی سرگرم بود. نظامی در شعر خود چوگان بازی شاه را
چنين وصف كرده است:
چون خسرو به ميدان چوگان بازی رسید، زيبارويان شادمانه بر اسب
نشستند. با آغاز بازی (و آمدن مهرويان به ميدان)، ماه پديد آمد، و
آفتاب چهره نمود. يك بار ماه گوی می گرفت و ديگر بار خورشيد.
آيين درباری ديگر اين بود كه در مدت شكار (جرگه)، موسيقی يكسره
می نواخت. تا همين سالهای نزديك به ما اين رسم در پايتخت ايران
بازمانده بود كه برآمدن و فروشدن آفتاب با نواختن موسيقی نموده
می شد.
برچسب‌ها: خسروپرویز, ساسانیان, اشکانیان, سلسله ی تانگ چین
جندی شاپور در زمان کدام حکومت و در کدام شهر ساخته شد؟
سامانیان / بخارا ساسانیان / اهواز
اشکانیان / اهواز اشکانیان / اصفهان
برچسب‌ها: مطالعات اجتماعی, جندی شاپور, سامانیان, ساسانیان
همسایه ی شرقی ایران در زمان اشکانیان؟
کوشانی ها هپتال ها
اعراب یونانی ها
برچسب‌ها: مطالعات اجتماعی, اشکانیان, کوشانی ها, هپتال ها
کاین سر پر هوس شود خاک در سـرای تـو
|