پـایـگاه خبـری دیـده بـان مـحیـط زیـست و حیـات وحش ایران (iew) در
فروردین سال 1394 در گزارشی خبر از آوردن یک جفت شیر نر و ماده ی
ایرانـی داده بـود. شیــر ایـرانـی با نام علمـی ( Panthera leo persica )
زیر گونـهای از شیرهـا میباشـد که هم اکنون در طبیعـت، تنها در جنگل
«گیـر» در گُجرات هنـد یافـت میشود. اگرچه شیـر ایرانی در این کشور
«شیر هندی» نامیـده میشود امـا واژه ی «پـرسیـکا» نشـان می دهـد
که این زیـرگـونـه، شیـر ایـرانـی اسـت و در تمـام دنیـا نیـز با همیـن نـام
شناختـه می شود.
ابالت گجرات در همسایگی کشمیر پاکستان
شیر ایرانی در گذشتـه با جمعیـت فـراوانـی در دشـتهـای کشـور ما
زنـدگـی می کرده و نماد ملـی ایـرانیان نیز محسوب میشـود. اطلاعات
ذکر شده در سفـرنامـهها و گـزارشهـای محققـان نشـان میدهد که تا
حدود ۱۵۰ سـال قبـل این حیـوان در شمال خوزستـان و جنوب فـارس تا
بوشهر می زیستـه است.
تصویری از یک جفت نر و ماده ی شیر ایرانی
دشت ارژن فارس یکی از بهتـرین زیستگاههای شیر ایرانـی بوده است.
بلنفورد جانورشناس معروف در قرن نوزدهم مینویسد: «هر سال تعداد 4
تا 5 شیر در منطقه ی دشت ارژن شکار میشود و بچه شیرها را در بازار
شیراز بفروش میرسانند.»
بر اسـاس یک روایـت آخریـن شکـار شیر در ایـران توسط ظِـلالسلطـان
پسـر ناصـرالدیـن شاه انـجام شده، امـا خود او در خاطراتـش که در 1323
هجری قمری تنظیم شده، به حسرت و ناکامی اش در شکار شیر اشاره
کرده است. او در این کتاب گفته که در دشـت ارژن به شکار شیـر میرود
و علیرغم جرگه کردن منطقـه با 10 هزار نفـر، مـوفق نمـیشود شیـری
شکار کند. او البته ضمن توصیف رود قرهآغاج در جنوب شیراز، مینویسد:
«شیر فراوان و زیاد است ولی از قـراری که شنیدم نزدیک 15 سال است
که دیگر هیچ شیری در شیراز دیده نشده است.» به علاوه این شاهزاده
قاجار به منطقه «کـام فیـروز» اشـاره میکنـد که با سـران ایل قشقـایـی
برای شکار شیـر میرود که آنها دو شیـر شکار میکننـد اما ظلالسلطان
دست خالی برمیگردد.
گزارشی از مشاهده شیر در سال 1941 در 64 کیلومتری شمال دزفول
توسط یک نقشه بردار هنـدی که در استخدام نیروهای انگلیسـی بوده از
آخرین گزارشهای مشاهده ی شیر در ایران است و احتمـالا تا چند سال
پس از آن نیز چندین شیر در ایران وجود داشته است.
از معدود تصاویر موجود از شیر ایرانی
که توله شیری را در اواخر دوره قاجار نشان می دهد.
و بالاخره شیر ایـران به دلیل شکار بی رویـه، کوچک شدن زیستـگاه و
نابودی طعمه هایش به طور کامل از طبیعـت کشور حذف می گردد. پس
از آن ایرانیان بارها تلاش کردند که نمـاد کشـور خود را به ایـران بازگردانند
اما تلاش ها برای گرفتن شیر ایرانی از هندوستـان با مـخالفت مسئـولان
هندی مواجه شد، و حتی طرح تعویض شیر ایرانی و یوزپلنگ آسیایـی از
سوی هندی ها مطرح شد که ایران با آن مخالفت کرد.
شیر ایرانی بصـورت آزاد تنها در طبیعـت کشور هند زندگی می کند اما
این زیرگونـه در برخی از باغ وحش های جهـان نیز نگهـداری می شود؛ و
حدود دو سال است که باغ وحش تهـران تلاش می کند تا بتواند موافقت
نهادهای بین المللی مرتبط را برای تحویل یک جفت شیر ایرانی به دست
آورد.
باغ وحش تهران عضـو موسسه EEP یا «برنامـه ی گونـه های در خطـر
انقراض» است و به عنوان یک عضو، این اجازه را دارد که درخواست خود
مبنی بر نگهداری از گونه های خاص و در معـرض انقـراض را مطرح نموده
و در صـورتـی که بتـوانـد استانـداردهای لازم برای نگهـداری از آن گونـه را
فراهـم کند، این موسسه بدون دریافت هیچ هزینه اضافی، گونـه ی مورد
نظـر را در اختیار بـاغ وحش متفـاضـی خواهـد گذاشت تا ضمـن آن که در
معرض دید عموم گذاشته می شود، با شرایط منـاسب بتوانند تولیـد مثل
کنند.
پس از دو سال مکاتبه و کار مداوم، موسسه ی اروپایی «باغ وحشها
و آکواریومها» موسـوم به EAZA که با تشکل EEP همکاری و هماهنگـی
دارد پس از بـررسـی و ایجاد استـانـداردهای اولیـه ی لازم در بـاغ وحش
تهـران، در نیـمـه ی دوم سـال 1393 با درخواسـت ایـران مـوافقـت کرد و
مـجوز تحویل یک جفـت شیـر ایـرانـی نـر و مـاده را صـادر مـی کنـد ولـی
متأسفانـه تاکنون هیچ شیری وارد ایران نشده است!
در نامههای ارسال شده از سـوی باغ وحش تهـران، ایجاد شرایط لازم
و مناسب از جمله برخورداری از نور طبیعی، دسترسی به منبع آب کافی
و همچنین حصـار مناسب و مساحت لازم زمین و جایگاه به طور مشخص
تعیین شده است.
در این زمینـه جایگـاه و مـحوطـه ی 850 مترمربعی و کامـلا" منطبق با
استانداردهـای بینالمللـی برای تکثیر شیر ایرانـی در نظر گرفتـه شده و
نقشههای مربوطه به اتحادیه باغ وحش های اروپا ارسال گردید.
مشخصات جایگاه و شرایطی که برای نگهداری شیـر از سوی باغ وحش
تهران ارائه شده بود همگی توسط اتحادیه باغ وحش های اروپا تایید شده
و با تایید نقشه ها، عملیات ساخت جایگاه آغاز شده و تکمیل گردید.
قرار بود پس از پایان ساخت جایگاه، کارشناسان اروپایی بصورت حضوری
از محل بازدید کرده و پس از تایید نهایی اجازه انتقال شیرها به این جایگاه
را صادر کنند، ولی تاکنون از تحویل شیرها سر باز زده اند.
گفتنی است برنامـه ی پرورش شیـر ایرانـی با مشـورت و حمایت بخش
حیات وحش دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و دانشگاه محیط زیست
طـراحی شده بود و کارشناسـان ایرانـی و بیـن المللـی نیز در حین اجرای
پروژه به یاری باغ وحش تهران شتافتند.
باغ وحش تهـران در حال حاضـر از گونه هـای مختلف گربه سـان ازجمله
پلنـگ ایرانـی و آفـریقایـی، شیر آفریقایی، ببر بنگال، کاراکـال، سیاه گوش
و گربه جنگلی نگهداری می کند و جایگاه نگهداری آنها نسبت به گذشته
کاملا تغییر کرده و در حد استانداردهای بین المللی است.
امیـدواریـم در روزهـای آینـده شـاهـد ورود شیـرهـای ایـرانـی به کشـور
باشیم!
کسـی نـگـران رفتـار و گفتـار او نیـســت؛ در ادب و امــانــت داری قـابل 
