آبهای ژرف، آبهای زیرزمینی، آبهای تجدیدپذیر

 

   رضا مکنون، معاون مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم

ایران می گوید: اخیرا" عده ای صحبت از برداشت آبهای ژرف می کنند،

یعنی باید تا دو هزار متر به زمین نفوذ کنیم و هر چه آب در دل دارد

بیرون بکشیم. در مقایسه با تهیه ی آب ژرف که 20 هزار تومان هزینه

برمی دارد؛ تهیه ی آب به طور معمول 10 تا 12 هزار تومان در هر متر

مکعب تمام می شود.

 

 

    آبهای ژرف، یک تا دو میلیون سال پیش از هیمالیا به زیر ایران نفوذ

کرده است، از این رو بسیار ارزشمند است و برداشت آن منطقی نیست.

   رضا مکنون که عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر نیز هست

تاکید می کند: اگر مصرف آب در شهرها به سمت صرفه جویی برود، دیگر

نیازی به استخراج آب ژرف نداریم. برنامه ی ششم توسعه، سومین

برنامه ی 5 ساله است که قرار بود ما را به افق 1404 برساند که آب و

محیط زیست در این برنامه به عنوان دو محور کلیدی ذکر شده است،

هر دو مورد، هم یک بستر برای بقای ایران، و هم منبعی برای توسعه ی

کشور است، اما از آب و محیط زیست برای توسعه ی بی رویه استفاده

کردیم که امروز چنین وضعیتی برای محیط زیست رقم خورده است.

   با توجه به شرایط موجود محیط زیست و منابع آبی، باید قبل از هرگونه

الگویی برای استفاده در صنعت، کشاورزی و مصرف انسانی، تکلیف آب

و محیط زیست را روشن کنیم؛ اینکه چه میزان آب می توانیم از منابع

تجدیدپذیر برداشت کنیم و در مرحله دوم میزان قابل برداشت مشخص

شود.

 

 

   آب تجدید پذیر ضامن بقای طبیعت است، میزان برداشت مجاز از آن

مشخص شده و اکنون مقامات قبول کرده اند که اول سهم طبیعت را

کنار بگذاریم، بعد در مورد بقیه ی آن صحبت کنیم. اکنون آب های

تجدیدپذیر در کشور بین 80 تا 90 میلیارد مترمکعب است که اگر بر

80 میلیون جمعیت تقسیم کنیم سرانه هر نفر در سال 1100 مترمکعب

می شود، بنابراین از این نظر ما در مرز بحران قرار داریم.

   برداشت کمتر از 10 درصد از این آب، مطلوب است. 10 تا 20 درصد

بحران کم، 20 تا 40 درصد بحران متوسط، 40 تا 60 درصد بحران بالا و

بیشتر از 60 درصد، فاجعه است ولی ما اکنون 83 درصد از این آبها را

استفاده می کنیم!

   تازه این میزان برداشت از آبهای تجدیدپذیر است در حالی که از منابع

زیر زمینی 110 درصد استفاده می کنیم! وزارت نیرو در سال 94 تصویب

کرد که استفاده 83 درصد از آبهای تجدید پذیر را به 60 درصد برساند.

ولی موفق به اجرای آن نشده است، در واقع بر این اساس قرار بود

برداشت 11 میلیارد متر مکعب کاهش باید که نشد!

 

 

   اکنون 40 درصد غذای مورد نیاز کشور را وارد می کنیم که اگر تا آخر

همین روند ادامه یابد؛ مصرف آب به 206 درصد می رسد و اگر بخواهیم

در تولید مواد غذایی خودکفا شویم این عدد به 360 درصد می رسد که

در این صورت به دو و نیم ایران دیگر نیاز داریم تا این آب تامین شود!

   سرانه آب شرب در ایران 220 لیتر نفر / روز است که می شود 6.5

میلیارد مترمکعب که با در پیش گرفتن استراتژی صرفه جویی تا 50

درصد، قابل کاهش است. از این 220 لیتر فقط 5 لیتر آن برای خوردن

است که در مجموع می شود 150 میلیون مترمکعب که از سد کرج

هم کمتر است، باید آب شرب و شست و شو را از هم جدا کنیم،

ترکیه این کار را کرده است.

   در بخش کشاورزی وضعیت جدی تر است، مصرف آب در این بخش

بالا است. در حالی که تمام دنیا امروز امنیت غذایی را مد نظر دارند

بنابراین وظیفه ی اصلی کشاورزی، تامین امنیت غذایی با تامین دو

پارامتر دو هزار و 500 کیلوکالری و 90 گرم پروتئین در روز است.

 

   اما وضعیت تغذیه در کشور ما چگونه است؟ %30 مردم سوء تغذیه،

20 درصد تغذیه ی مناسب و 50 درصد تغذیه ی ناسالم دارند؛ یعنی

زیاد می خورند در این راستا چاقی زیاد شده و سن سکته 10 سال

پایین تر آمده است. ما 2.5 برابر دنیا نان مصرف می کنیم، سرانه ی

مصرف نان در آمریکا 28 کیلو است، در حالی که در ایران 151 کیلو

است. عمده ی کالری را از نان تامین کرده ایم، در حالی که در

برنامه ها قرار بود این میزان با شیر و تخم مرغ تامین شود.

   بررسی ها نشان می دهد برای رساندن دو هزار و 500 کیلو کالری

به مردم چهار هزار و 600 کیلوکالری تولید می کنیم، این چالش بزرگ

ما است، تولید یک پرس چلوکباب 4900 لیتر آب، قورمه سبزی 1300

لیتر و زرشک پلو با مرغ به 1800 لیتر آب نیاز دارد.
 

   اصلاح الگوی تغذیه می تواند هم به سلامتی مردم و هم به حفظ

منابع آب کمک کند، اروپا در حال تغییر الگوی غذایی است تا مصرف

سرانه ی آب را کاهش دهد.

 

   ایران جزو اولین صادر کنندگان هندوانه در سال 93 بود، در واقع از

طریق هندوانه 800,000 مترمکعب آب صادر کردیم که به ازای هر یک

عدد هندوانه 20 سنت هم درآمد کسب نکردیم. این استراتژی نادرست

است. باید محصولات آب بر را به گردن دیگر کشورها بیندازیم، ژاپن

اکنون از 21 درصد آبهای خود استفاده و 80 درصد را در طبیعت رها

می کند.
 

   کاهش برداشت، انتخاب الگوی سبز برای توسعه، تجارت خارجی،

صادرات و واردات صحیح و عدم آلودگی می تواند به حفظ منابع آب و

محیط زیست کمک کند.
 

                                    ****

 

   سه نوع آب شیرین  که در طبیعت از آن برخورداریم را نام ببرید.

   مصرف کدام نوع آب شیرین در ژاپن %20 است؟

   در مقایسه با ژاپن، ما از آن نوع آب شیرین در کشورمان چند درصد استفاده

می کنیم؟

   آبهای ژرف ایران از چه منبعی تأمین شده است؟

 

برچسب‌ها: آبهای ژرف, بحران آب شیرین, فرهنگستان علوم ایران, آبهای تجدیدپذیر

فرونشست دشتهای کشور به خاطر برداشت نابجا از آبخوانها

 

   مهدی مظاهری، کارشناس مرکز پژوهش‌ های مجلس، می‌گوید:

«افت آب زیرزمینی، کسری حجم مخزن آب زیرزمینی، کاهش کیفیت

آب، کاهش آبدهی چاه ها، افزایش کف شکنی و جا به‌ جایی چاه‌ ها

و فرونشست زمین از اثرات برداشت بی‌ رویه ی آب از آبخوان‌ ها

است.»

 

   به گفته ی او «بررسی نرخ فرونشست زمین در تعدادی از دشتهای

کشور تا سال 1387 نشان می‌دهد که دشت‌ مشهد 25 سانتی متر،

دشت کاشمر 30 سانتی متر، دشت ورامین 12 سانتی متر، دشت

ساوجبلاغ 22 سانتی متر و دشت قزوین 25 سانتی متر فرونشست

داشته است.»

   آمار بالا به وضوح نشان می‌دهد مدیریت مصرف آب به ویژه در بخش

کشاورزی، برای حفظ منابع آب کشور ضرورت دارد.

 

برچسب‌ها: آب شیرین, بحران آب شیرین, اتلاف آب در کشاورزی, سفره های زیرزمینی

کاهش متوسط بارندگی در ایران در 50 سال گذشته

 

   متوسط آب شیریـن قـابل دستـرس برای هر ایرانی در سال 1335،

 

7,000 متـرمکعب بوده که در سـال 1380 به 1800 متـرمکعب کاهش

 

یافته و اگر بر اساس پیش‌ بینـی‌ ها جمعیت کشور در سال 1400 به

 

100 میلیـون نفر برسد سرانـه ی آب قـابـل دستـرس در این سال به

 

1300 متر مکعب مـی‌رسد. اگر کاهش بارش ها باز هم تداوم داشته

 

باشـد، رقـم سرانـه آب شیـرین در سال 1410 به کمتـر از 1000 متـر

 

مکعب می رسد.

 

برچسب‌ها: آب شیرین, بحران آب شیرین, کاهش بارش ها, تغییرات اقلیمی

میزان برخورداری سالانه ی ایران از آب شیرین

 

   بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس متوسط سالانه بارش

 

در ایران 400 میلیارد مترمکعب است که به طور متوسط 270 میلیارد

 

مترمکعب آن به دلیل «تبخیر» تلف می‌شود.

 

   دریاچه ی سدها سبب تبخیر آب زیادی در شرایط اقلیمی ایران می شود.

متأسفانه به بهانه ی نوسازی، سدها را جانشین قنـات ها کردیم که جلوی

تبخیر آب را تا حد ممکن می گرفت!

 

   از حدود 130 میلیارد مترمکعب باقی مانده 92 میلیارد مترمکعب به

 

آب‌ های سطحی مـی‌پیونـدد و 38 میلیارد مترمکعب به «آبخوان‌» ها

 

یا همان سفره های آب زیرزمینی نفوذ می‌کند.
 

 

برچسب‌ها: آب شیرین, بحران آب شیرین, برداشت نامتوازن از آبخوانها, سفره های زیرزمینی

راندمان 3 کیلوگرم تولید کشاورزی به ازای یک مترمکعب آب شیرین

 

   آب شیرین در سه بخش مصارف انسانی، صنعتی و کشاورزی مصرف

 

می شود. بیشترین میزان مصرف آب در دنیا در بخش کشاورزی است.

 

در ایران نیز «کشاورزی» بیشترین مصرف آب را دارد. بر این اساس

 

مصارف خانگی 6 درصد، صنعت 2 درصد و کشاورزی نیز 92 درصد منابع

 

آب را به خود اختصاص می دهند.

 

 

 

   کارایی آب در کشور‌های پیشرفته بیشتر از 3 کیلوگرم بر مترمکعب

 

آب است؛ بدین معنا که با مصرف هر مترمکعب آب می‌توان سه کیلوگرم

 

محصول کشاورزی تولید کرد. در حالی که راندمان مصرف آب در ایران به

 

یک کیلوگرم بر مترمکعب نیز نمی‌رسد. بر این اساس، ایران در بهره‌وری

 

از آب در بخش کشاورزی در بین 123 کشور، رتبه ی 102 را کسب کرده

 

است.

 

 

  حتی اگر میزان بهره وری آب به 2 کیلوگرم افزایش پیدا کند، نیاز به آب 

 

در بخش کشاورزی از حدود 92 میلیارد مترمکعب کنونی به 53 میلیارد

 

مترمکعب می‌رسد که این موضوع صرفه‌ جویی عظیمی در مصرف آب

 

در کشور خواهد بود.

 

برچسب‌ها: آب شیرین, بحران آب شیرین, اتلاف آب در کشاورزی, سفره های زیرزمینی

بحران آب شیرین

 

   بحران آب شیرین

   پژوهشگـران سـازمـان هـوا - فـضـای ایـالات متـحده (نـاسـا) محل دقیق

مناطقـی از جهان را که اوضـاع آب شیـریـن به خاطـر برداشـت بی‌رویـه به

خطر افتاده مشخص کرده‌اند.

به گفته آنان در سال‌های اخیر، شماری از تالاب‌های جهان پرآب‌تر شده‌اند

و در مقـابل بـرخی مناطـق خشک به خاطـر برداشـت آبهـای زیـرزمینـی با

وضعیتی نامناسب‌تر از قبل مواجه هستند.

 

زاینده رود یا بستری از ماسه؟!

   اطلاعات جدید ناسا نشان می‌دهد ذخایر آب شیریـن دنیا از سال 2002

به این سـو تغییـرات شـدیـدی داشتـه‌ است. کاهش دسترسـی به آب در

مناطقی مانند شمال و شرق هند، شمـال شرقـی چین، کالیفرنیا، جنوب

روسیه، استرالیا، و خاورمیانه عمدتا" به برداشت آب‌های زیرزمینی و نحوه

کشت آبی بر می‌گردد.

   این مناطق به دلیل برداشت بی‌رویه ی منابع با کاهش جدی آب مواجه

هستند و بدون اقدام دولت‌ها شرایط آنها به سرعت وخیم‌تر خواهد شد.

این تحقیق ناسا اشاره می‌کند که در 14 منطقه، تغییرات مربوط به کمبود

آب، ناشی از فعالیت انسانی بوده و در هشت مورد، این تغییرات به خاطر

دلایل آب و هوایی روی داده است.

   این گزارش به کاهش ذخایر آب شیرین در حاشیه دریای خزر هم اشاره

می‌کند و می‌گوید چنین کاهشی از چند سال پیش شروع شده و تاکنون

دانشمندان این کاهش را به دلایل طبیعی نسبت داده‌‌اند اما تحقیق ناسا

خاطرنشان می‌کند که این وضعیت ناشی از برداشت بیش از اندازه ی آب

برای مصارف کشاورزی و صنعتی بوده است.

   این گزارش همچنین به خشک شدن دریاچه ی آرال که زمانی چهارمین

دریاچه ی بزرگ دنیا بود اشاره می‌کند و می‌گوید هزار سال طول می‌کشد

تـا دریـای خزر که بسیـار بـزرگ‌تر از دریـاچه ی آرال است خشک شـود امـا

آلـودگـی این دریـاچه و تـغییـرات در خطـوط سـاحلـی را از جملـه بزرگ‌ترین

مشکلات آن در سال‌های آینده است.

   این اولین باری است که از اطلاعات ماهواره‌های گرانشی برای تهیـه ی

نقشه وضعیت آب شیرین در یک دوره ی 14 ساله استفاده شده است.

   ماهواره‌های گرانشی عکس نمی‌گیرند بلکه تغییـرات جاذبه ی گرانشی

زمین را اندازه می‌گیرند، که ممکن است تحت تاثیر وجود آب قرار گیرند.

 

برچسب‌ها: بحران آب شیرین, منابع زیر زمینی آب شیرین, برداشت از منابع آب شیرین, سازمان هوا فضای ایالات متحده